 |
| Viznitzer sjoel, Beitar Illit |
Het nabouwen van belangrijke panden, althans het zich laten
inspireren door de kenmerkende architectuur daarvan, komt vaker voor. In Beitar
Illit alleen al hebben twee groeperingen, de Bojaner en de Viznitzer chassidim,
sjoels laten neerzetten naar model van hun gebouw, thans verwoest, in hun
plaats van herkomst in Oost-Europa. De hoofdsynagoge van de Belzer chassidim in
Jeruzalem (2000) is afgekeken van de sjoel in Belz in de Oekraïne (1843), maar
dan opgeblazen tot mastodontische afmetingen. Als je komt aanrijden op
Jeruzalem over autoweg no. 1 zie je hem al van verre – nu ik daaraan denk,
schiet me de titel van een Nederlandse carnavalskraker in gedachten, een lied
van wijlen Herman Brood: Maak van je scheet geen donderslag. Het is niet
louter iets chassidisch, als je tenminste de Londense Bevis Marks synagoge
(1701) beschouwt als een jonger broertje van de Amsterdamse Esnoga (1675).
Buiten het Jodendom komt het verschijnsel ook voor: de dorpskerk van het
Brabantse Oudenbosch is een samengestelde kopie van de St. Pieter en de St.
Jan-in-Lateranen in Rome, op kleinere schaal, terwijl er ergens in Afrika een
replica of afgeleide van de St. Pieter staat die groter is – nog groter – dan
de echte in Rome. En ook de heidenen, om ze zo maar even te noemen, kunnen er
wat van: in de Volksrepubliek China, waar ze weten wat namaak is, zijn de
laatste jaren hele stadswijken verrezen in de trant van o.a. Amsterdam, Venetië
en Parijs – de laatste inclusief een kopie van de Eiffeltoren.
Aan de foto’s te oordelen die ik heb gezien van Eastern
Parkway 770 en van een aantal replica’s daarvan, zijn die laatste niet allemaal
even nauwkeurig. Ze zijn wel allemaal uitgevoerd in de roodbruine baksteen die
kenmerkend is voor het oorspronkelijke gebouw en ze vertonen ook allemaal de puntgevels
die de drie traveeën bekronen waarin dat is verdeeld. De middelste travee van
Eastern Parkway 770 is smaller dan de twee aan weerszijden en springt iets
terug, een detail dat niet tot alle replica’s is doorgedrongen. De driezijdige
erker boven de voordeur is een opvallend detail dat je in op één na alle
replica’s terugvindt, maar dat geldt weer niet voor de oorspronkelijke
raamindeling.
Het pand in Beitar Illit is nog lang niet klaar, maar je kunt
nu al zien dat alleen de voorgevel iets krijgt van Eastern Parkway 770. De
zijgevels zijn gewoon, conform de plaatselijke bouwverordening, bekleed met
Jeruzalemsteen, hetgeen zich uitstrekt tot het onderstuk van de voorgevel.
Daarboven moet die roodbruine baksteen komen. De drie puntgevels zitten al op hun
plaats, evenals de erker, zij het niet in een terugspringende travee; de
voorgevel is volkomen vlak. Het gebouw krijgt zo te zien twee verdiepingen (in
Brooklyn drie) en ook andere ramen.
 |
| '770', Beitar Illit |
Zo hebben de meeste replica’s wel iets te weinig (een
verdieping, de juiste ramen – of de voordeur, zoals de ‘770’ van Gayley Ave.,
Los Angeles) of te veel (de andere replica in Los Angeles, aan Pico Blvd.,
heeft negen puntgevels). Soms zijn de juiste proporties zoek: de nummers 770
van Buenos Aires, Sao Paulo en Milaan zijn buitengewoon smal, alsof ze zijn
samengeperst als de balg van een accordeon. Aan het ene eind van de schaal van
nauwkeurigheid staat het gebouw in Kirjat Ata, bij Haifa, een vage herinnering
aan roodbruine baksteen en puntgevels, waarbij de erker kennelijk in een gat in
het geheugen verdwenen is; aan het andere eind de replica in Kfar Chabad,
eveneens in Israël, die 1:1 is, het resultaat van nauwkeurige metingen in
Brooklyn, en waar niet alleen de buitenkant maar ook het interieur van Eastern
Parkway 770 gereproduceerd is.
Volgelingen van Chabad hebben één of meerdere portretten van
R. Menachem Mendel Schneersohn aan de wand hangen. Zo kun je je voorstellen dat
sommigen ook gaarne een aandenken aan Eastern Parkway 770 willen hebben. Als je
in Londen woont kun je daartoe koek en gebak van Parkway Pattiserie
eten, een koosjere banketbakker die niet toevallig zo heet. Je kunt thuis een
foto van het gebouw ophangen. Ik zie in sjoel ook wel eens lieden met een
afbeelding van ‘770’ geborduurd op de zak van hun tallith of van hun tefillin.
Speciaalzaken voor synagogaal meubilair en stoffering kunnen dergelijk
borduursel ook leveren voor een Torahmantel of een parochet. Een stap
verder is een aron hakodesj, een ‘arke der wet’, in de vorm van ‘770’.
Maar een heel gebouw is toch iets anders, zou je zeggen, alleen al omdat het zo’n
dure grap is. Toch schijnt het ook hierbij wel degelijk om een tastbare
herinnering aan de Rebbe te gaan. Dat was althans wat een kennis, een aanhanger
van Chabad, erover zei. Of er een diepere, esoterische betekenis aan die
replica’s zat, was hem niet bekend. Kijk, zei hij zo ongeveer, je kunt (vanwege
het tweede gebod) geen standbeelden oprichten van de Rebbe, maar je kunt wel
her en der een ‘770’ neerzetten.
Mijn kennis vertelde me tevens dat de allereerste replica,
die in Kfar Chabad, voltooid in 1986, bedoeld was voor de Rebbe om in te wonen,
als met het aanbreken van de ge’oela, de verlossing, ook hij eindelijk
naar Israël zou komen. Vandaar al die nauwkeurige maten die de bouwer van het
pand in Kfar Chabad, M.M. Gorelick, heeft genomen in Brooklyn, behalve, naar ik
heb gelezen, nu juist die van de vertrekken van de Rebbe. Ik vermoed dat
Eastern Parkway 770 meer was – en is – dan voor de Rebbe zijn vertrouwde
omgeving en voor zijn chassidim het vertrouwde decor van zijn optreden.
Diegenen van zijn aanhangers die menen dat de Rebbe de messias had kunnen zijn,
had moeten zijn en misschien ook wel is, laten niet na erop te wijzen dat de
gematria (getalswaarde) van de woorden beit masjiach (het huis van de
messias) uitgerekend 770 is. Het gebouw met dat huisnummer is als het ware het
wijdere stoffelijk omhulsel van de Rebbe – een stoffelijk omhulsel dat
bovendien nog bestaat en, zoals kunsthistorici dat vroeger noemden, ‘technisch
reproduceerbaar’ is. De vraag naar een eventuele esoterische betekenis van
replica’s van ‘770’ staat wat mij betreft nog open.
Intussen worden het er steeds meer. Toen in 2005 de
kunstenaars Andrea Robbins en Max Becher voor hun project 770 de toen
bestaande replica’s fotografeerden, waren dat er elf. Nu zijn het er zeker 21,
inclusief die in Beitar Illit die, zoals gezegd, nog niet af is, en misschien
wel meer. Het verzadigingspunt is nog niet bereikt, lijkt me; de aanhangers van
Chabad schijnen niet genoeg van ‘770’ te kunnen krijgen.
 |
| 1:1 replica van '770' in Kfar Chabad |
Geen opmerkingen:
Een reactie posten